Baklagiller, tarih boyunca dünyanın dört bir yanında temel besin olarak tüketilmiştir.
Günümüzdeyse yüksek bitkisel proteinleri ve lif oranlarıyla bakliyat yemekleri, sağlıklı bir yaşamın merkezinde yer alır.
Baklagiller, aynı zamanda sürdürülebilir tarımın da kilit oyuncularıdır.
Peki ya sen bu sağlıklı, sürdürülebilir ve lezzetli beslenme yolculuğunda bana eşlik edecek misin?
Eğer cevabın kocaman bir “EVET” ise kesinlikle doğru yerdesin! 🙂
Bu yazımla bereber “Yemeklik Baklagiller nelerdir?” sorusunu yanıtlacak; besin değerleriyle 9 farklı baklagil çeşidini inceliyor ve onlara özel tarifler sunuyor olacağız:
Nohut, Mercimek, Kuru Fasulye, Barbunya, Börülce, Bakla, Bezelye, Soya Fasulyesi ve Maş Fasulyesi (Mung Fasulyesi)
Kimi zaman mercimek çorbasında kimi zamanda humusta karşımıza çıkan bu gıdalar, hem doyurucu hem de çevre dostu bir yaşamın temsilcisidir.
O hâlde makarna türlerini şimdilik bir kenara bırakıyor ve baklagil çeşitleri ile dolu lezzetli bir keşfe çıkıyoruz.
Baklagil ve Bakliyat Arasındaki Temel Fark Nedir?
Baklagil çeşitlerine geçmeden önce birbirine oldukça yakın olan bu iki kavramı açıklamak istiyorum.
Bu ayrım, doğru terminolojiyi kullanmak açısından önemlidir.
Baklagil Nedir?
“Baklagil” bitkiler aleminde bir familya adını karşılayan bir kavramdır. [Fabaceae (Leguminosae)]
Bu aile tüm bakla türlerini içerdiği gibi aynı zamanda bazı yem bitkilerini de kapsar.
Baklagiller, tohumları bir kabuk içinde (bakla) büyüyen bitkilerdir.
Bazı Örnekler: Nohut, mercimek, fasulye, bakla, bezelye, yer fıstığı, soya fasulyesi.
Bakliyat Nedir?
Bakliyat ise baklagil familyasına ait, kurutulmuş ve insan gıdası olarak tüketilen taneler için kullanılan ticari bir terimdir.
Yani pazarda, rafta veya mutfağımızda yer alan gıdalar kurutulmuş baklagillerdir.
Özetlemek gerekirse hasat edilmiş, kurutulmuş ve yenilebilir durumda olan baklagil tohumlarına bakliyat denir.
Bazı Örnekler: Kuru fasulye, yeşil mercimek, nohut, kırmızı mercimek, barbunya.
Önemli Not
Her bakliyat bir baklagildir ancak her baklagil bir bakliyat değildir.
En Popüler 9 Baklagil Çeşidi, Özellikleri ve Kullanım Önerileri
Baklagiller, dünya mutfaklarının vazgeçilmezi olmaya devam ediyor.
Bu bölümde, sofralarımıza en çok konuk olan 9 temel baklagil türünü detaylıca inceliyoruz.
Her birinin benzersiz özelliklerini, sağlığa olan katkılarını ve lezzetli tarif önerilerini keşfetmeye hazır olun! 😉
1. Nohut Nedir? Doyurucu Nohut Yemeklerini Keşfet!
Özellikleri
Nohut; Akdeniz ve Orta Doğu kökenli, baklagil familyasından bir türdür.
Zengin protein, lif, B vitamini ve demir içeriği sağlığımız için olumlu etkilere sahiptir.
Özellikle vejetaryenler ve veganlar için mükemmel bir demir kaynağıdır.
Nohut yemekleriyle hem uzun süre tok kalıp hem de sindirim sistemimizi destekleyebiliriz.
Lif içeriği sayesinde bağırsak sağlığına katkıda bulunur ve kan şekerini dengelemeye yardımcı olabilir.
Kullanım Önerileri
Nohut, vegan menülerde et yerine yaratıcı kullanımıyla karşımıza çıkar.
Orta Doğu mutfağında ve Akdeniz mutfağında ise muhteşem nohutlu salatalar karşımıza çıkar.
Ayrıca humus, nohutlu pilav, falafel ve etli nohut çorbası nohut yemekleri için en güzel örneklerdendir.
2. Mercimek (Kırmızı Mercimek – Yeşil Mercimek – Sarı Mercimek)
Özellikleri
Mercimek, baklagiller arasında en hızlı pişen türlerdendir.
Kırmızı, yeşil, sarı ve kahverengi mercimek olmak üzere 4 çeşidi vardır.
Protein ve lif yönünden zengin oluşunun yanı sıra folik asit içeriği de oldukça değerlidir.
Not: Folik asit (B9 vitamini) özellikle hamilelik öncesi ve sırasında önemlidir.
Ek olarak mercimek, düşük kalorili olması ve yüksek besin değeri sayesinde diyet listelerinin de vazgeçilmezidir.
Tarif Önerileri
Kırmızı mercimek çorbalarda kolay dağılırken yeşil mercimek tane tane kaldığı için genellikle salatalarda tercih edilir.
Mercimek köftesi, yeşil mercimek salatası, baharatlı mercimek çorbası ve mercimekli pilav sıkça tercih edilen mercimek yemekleri arasındadır.
Ayrıca Hint mutfağının ünlü yemeği Dal’da (Masoor Dal) da mercimek kullanılır.
Hint mutfağının ve Fransız mutfağının çarpıştığı Aşk Tarifi Filminin incelemesi burada!
3. Kuru Fasulye Nasıl Yapılır? (Türk Mutfağının Milli Yemeği)
Özellikleri
Kuru fasulye, Türkiye’deki en yaygın ve sembolik hâle gelmiş bakliyatlardan biridir.
Pişince yumuşayan beyaz renkli, oval ve kuru tanelerden oluşur.
Kuru fasulye ayrıca lif bakımından zengin, tok tutucu ve kan şekerini yavaş yükselmesiyle önemlidir.
İlgini Çekebilir: Sirke Çeşitleri ve Kullanımları
Kullanım Önerileri
Kuru fasulye, tencere yemeği olarak en çok tercih edilen bakliyat türüdür.
Türk mutfağındaysa pilav ile servis edilerek “milli yemek” statüsüne ulaşmıştır.
Sucuklu veya pastırmalı yapılabilen etli kuru fasulye, kuru fasulye salatası, etsiz kuru fasulye (soğan ve domatesle sade pişim) ve fasulye ezmesi (meze) ise öne çıkan kuru fasulye tarifleridir.
4. Barbunya Nedir ve Nasıl Kullanılır?
Özellikleri
Barbunya kırmızı benekli taneleriyle tanınan, hem taze hem kuru olarak tüketilebilen baklagil familyasından bir bitkidir.
Özellikle yaz aylarındaki taze hâli zeytinyağlı yemeklerde sıkça görülür.
Düşük yağ oranıyla beraber yüksek demir, magnezyum, lif ve B vitaminiyle dikkat çeker.
Ayrıca barbunyanın antioksidan kapasitesi yüksektir ve kalp sağlığını destekleyici etkisi gözlenebilmektedir.
Tarif Önerileri
Barbunya, zeytinyağlı menülerin başrolü ve meze tabaklarının soğuk yıldızıdır.
Zeytinyağlı barbunya pilaki, taze barbunya güveci, barbunya salatası ve etli barbunya yemeği ise en popüler barbunya yemeklerinden birkaçıdır.
İlgini Çekebilir: Tereyağı ve Margarin Arasındaki Farklar
5. Börülce (Black-Eyed Pea) – Ege ve Akdeniz Mutfağının Gözdesi
Özellikleri
Börülce “kara gözlü fasulye” olarak da bilinen, Ege ve Akdeniz mutfağında önemli yere sahip bir baklagil çeşididir.
Küçük, ince ve siyah noktalı tanelerinin lif oranı yüksek, protein açısından zengin kısacası harika bir diyet gıdasıdır!
Ayrıca börülcenin potasyum içeriği, tansiyon düzenlenmesine de yardımcı olabilmektedir.
Kullanım Önerileri
Börülce, vegan – detoks menülerde kullanılmasının yanı sıra et yemeklerinin yanında garnitür olarak da servis edilebilir.
Hem taze hem de kuru hâlde tüketilebilen börülce için zeytinyağlı börülce, börülce çorbası, börülceli bulgurlu kısır ve börülce salatası tarifleri öne çıkar.
6. Bakla – Antioksidan İçeriğiyle Bir İlkbahar Besini
Özellikleri
Bakla, ilkbaharın habercisi sayılan tek yıllık bir baklagildir.
Hem iç baklası (tanesi) hem de kabuklu hâli tüketilebilir.
Baklanın antioksidan etkisinin yanı sıra kurutulmuş versiyonu yıl boyu saklanabilir.
Ayrıca baklanın yüksek protein ve lif içeriği dikkat çekmektedir.
Tarif Önerileri
Taze hâli zeytinyağlı tencere yemeklerinde kullanılır.
Kuru bakla ise özellikle çorba ve ezme tariflerinde tercih edilir.
Zeytinyağlı iç bakla, fava (bakla ezmesi) mezesi, etli taze bakla yemeği ve daha nice tarifte baklalar kullanılabilir.
7. Bezelye ile Hangi Yemekler Yapılabilir?
Özellikleri
Bezelye her ne kadar sebze olarak düşünülse de baklagiller familyasına aittir bir türdür.
Canlı yeşil rengi, tatlımsı tadı ve kısa pişme süresiyle bezelye çok yönlü bir malzemedir.
Bunların yanı sıra folik asit, lif, C vitamini ve K vitamini açısından zengin oluşuyla doyurucu bir besindir.
Ek olarak bezelyeler, bağışıklık sistemini destekleyen ve kemik sağlığına katkıda bulunan önemli vitaminleri de barındırır.
Kullanım Önerileri
Dondurulmuş bezelye pratik tariflerin vazgeçilmeziyken taze hâli çocuklar için hazırlanan püre ve çorbalarda karşımıza çıkar.
Garnitür olarak ise pilav ve et yemeklerinde harika bir tamamlayıcıdır.
Fırında patatesli bezelye, sebzeli pirinç pilavı ve bezelye püresi tarifleri ile bezelye yemeklerini denemeye başlayabilirsin.
İlgini Çekebilir: Bilinçli Tüketici Nasıl Olunur?
8. Soya Fasulyesi Neden Önemlidir?
Özellikleri
Soya fasulyesi özellikle Asya mutfağında önemli bir konumdadır ve besin değeriyle (yüksek proteinli) öne çıkar.
Diğer baklagillere kıyasla daha yüksek yağ oranına sahiptir ve taneleri sert, yuvarlak ve sarı renktedir.
Ayrıca tofu, soya sütü, miso ve soya sosu gibi birçok ürünün hammaddesi soya fasulyesidir.
Tarif Önerileri
Vegan tüketiciler özellikle soya sütü ve yoğurt üretiminde soya fasulyesini kullanmaktadır.
Bunun yanı sıra Asya mutfağı başta olmak üzere global tariflerde sıkça soya sosu tercih edilmektedir.
Başlıca soya fasulyesi yemekleri ise tofu sote (tofu, soya fasulyesinden elde edilir), wokta soya soslu sebzeli pilav, haşlanmış soya fasulyesi (edamame) ve soya kıymalı taco şeklinde sıralanabilir.
9. Maş Fasulyesi (Mung Fasulyesi) Nedir?
Özellikleri
Maş fasulyesi (mung), küçük yeşil taneleriyle tanınan özellikle Hint, Çin ve Tayland mutfaklarında yaygın olarak kullanılan bir baklagildir.
Antioksidan bakımından zenginken yüksek lif ve düşük yağ içerir.
Hızlı sindirilebilir olması ve gaz yapma eğiliminin düşük olması mung fasulyesini diğer bakliyat türlerinden ayırır.
Kullanım Önerileri
Maş fasulyesi (mung), vegan ve glutensiz tariflerde sıkça kullanılır.
Uzak Doğu mutfaklarındaysa çorba, tatlı ve garnitür şeklinde de tercih edilebilmektedir.
Mung fasulyesi salatası, soğanlı mung sote ve Maş fasulyeli bulgur pilavı harika tariflerden yalnızca birkaçıdır.
Son Sözler: Baklagil Çeşitleri ile Sürdürülebilir ve Sağlıklı Bir Yaşam
Baklagiller yalnızca mutfağın değil, aynı zamanda sağlıklı bir yaşam biçiminin de anahtar besinleridir:
Mercimek, Barbunya, Bezelye, Soya Fasulyesi, Börülce, Bakla, Nohut, Maş Fasulyesi (Mung Fasulyesi) ve Soya Fasulyesi
Tüm bu baklagil çeşitleri, kendi özgün dokularıyla ve renkleriyle günümüzde sofralara çeşitlilik katmaya devam etmektedir.
Umuyorum ki GastroCafer’in bu rehberiyle baklagil çeşitleri ve bakliyat yemekleri hakkındaki bilgilerini, sürdürülebilir bir dünya düzeninde kullanabilirsin.
Yeni yazılarda görüşmek üzere, neşeyle kal! 🙂
“Oda Servisinde Kesikler” ve “Mısır Çeşitleri ve Kullanım Örnekleri” ile gastronomi yolculuğuna kaldığın yerden devam et! 🙂
Cafer Can Yeşilyurt
Faydalı Kaynaklar